10 redenen waarom voedselonzekerheid nog bestaat – en wat we eraan kunnen doen

Wist je dat momenteel iedere dag één op de tien mensen met honger naar bed gaat? Van de 783 miljoen mensen die honger hebben, zijn 13,6 miljoen kinderen. Deze kinderen lijden aan ernstige ondervoeding en elk jaar sterven er twee miljoen van hen. Het meest recente rapport over de Status van Voedselzekerheid en Voeding laat zien dat 2,4 miljard mensen, vooral vrouwen en mensen op het platteland, het hele jaar door niet genoeg veilig en voedzaam voedsel hebben. Als wereldwijde gemeenschap moeten we meer doen om de meest kwetsbaren te helpen. We moeten ons inzetten om voedselonzekerheid wereldwijd te beëindigen. 

Er is dringend behoefte aan veranderingen in beleid, regelgeving en waarden om een eerlijker en duurzamer voedselsysteem te creëren dat het welzijn van mensen vooropstelt. 

Het oplossen van deze onrechtvaardigheden vraagt om een aanpak die gemeenschappen sterker maakt, samen met veranderingen in beleid en duurzame voedselsystemen. Deze systemen bevorderen alternatieve economische modellen die gebaseerd zijn op sociale rechtvaardigheid en het gezamenlijk bezitten van voedselproductie. Hier zijn tien redenen waarom voedselonrecht blijft bestaan, en wat VSO doet om hier iets aan te veranderen. 

1. Onhoudbare voedselproductie draagt bij aan voedselonrecht

Huidige landbouwmethoden zijn afhankelijk van moderne zaden die alleen goed groeien met veel pesticiden en kunstmest, die op hun beurt bijdragen aan broeikasgasuitstoot. Ongeveer een derde van alle uitstoot wereldwijd komt hier vandaan. Daarnaast wordt meer dan een kwart van alle landbouwgrond wereldwijd aangetast, en plantage-achtige landbouw gebruikt ongeveer 75% van het beschikbare water, wat de biodiversiteit en bodemkwaliteit aantast. Grote boerenbedrijven hebben vaak de meeste middelen, waardoor het voor kleine boeren moeilijk is om te concurreren. Om hier verandering in te brengen, moeten we overstappen op duurzamere methoden van voedselproductie.

Sinds 2021 heeft VSO agro-ecologie gepromoot in Afrika en Azië als een manier om gemeenschappen meer controle te geven over hun voedselproductie, met ecologisch verantwoorde methoden en sociale inclusiviteit. Dit omvat projecten die lokale zaden en traditionele kennis ondersteunen, evenals onderwijs dat inclusie en sociale verantwoordelijkheid bevordert.

2. Uit de hand gelopen voedselverliezen en verspilling

Voedselverliezen en verspilling zijn een groot probleem. Elk jaar gaat er een schokkende hoeveelheid voedsel verloren, wat maar liefst 8-10% van de wereldwijde CO2-uitstoot veroorzaakt. Het verminderen van voedselverspilling door middel van betere oogstverwerking en opslag kan helpen. Maar we moeten ook overschakelen naar duurzamere voedselconsumptie en beleid om verspilling tegen te gaan.

VSO’s Safe Food Project in Bangladesh, geleid door kleine vrouwelijke boeren en jongeren, draagt bij aan deze verandering door milieuvriendelijke landbouwmethoden te introduceren die de verspilling verminderen. Dit resulteert in minder broeikasgasuitstoot en een gezondere bodem.

3. Beperkte toegang tot productiemiddelen

Ongelijke toegang tot land, water en andere productiemiddelen maakt het moeilijk voor gemarginaliseerde gemeenschappen om voedsel te verbouwen. Kleine boeren bewerken slechts een klein deel van de wereldwijde landbouwgrond en moeten opboksen tegen de grote grondhebbers. Deze kleine boeren, waarvan veel vrouw zijn, voelen hiervan de effecten. Zo is het voor hen lastig om genoeg voedsel te produceren voor hun gemeenschap.

In Kenia werkt VSO samen met collectieven van jonge vrouwen, waardoor lokale mensen lokaal voedsel kunnen verbouwen en verkopen, en productiemiddelen zoals land en financiering kunnen delen.

4. Privatisering van zaden en genetische grondstoffen.

De privatisering van zaden en genetische grondstoffen is een belangrijk probleem. Volgens de Voedsel- en Landbouworganisatie FAO zijn 75% van de wereldwijde gewassen afhankelijk van slechts 12 plant- en diersoorten. Dit leidt tot minder diversiteit in de landbouw en maakt gewassen vatbaarder voor plagen en ziektes.

Het verlies van traditionele zaden en de opkomst van gepatenteerde zaden hebben kleine boeren verder gemarginaliseerd. Ongeveer 20 bedrijven bezitten naar schatting 67% van de mondiale zaadmarkt. Deze concentratie van macht beperkt de toegang tot diverse, lokaal aangepaste zaden en ondermijnt de voedselzekerheid.

Om dit probleem aan te pakken, is beleidsverandering nodig om de rechten van boeren te beschermen, het delen van zaden te bevorderen en wetgeving op het gebied van intellectueel eigendom aan te vechten. In Zimbabwe werkt VSO samen met boeren en lokale gemeenschappen om inheemse zaden te promoten, met als doel verbeterde productiviteit, gewasdiversiteit en voedselzekerheid.

5. Uitbuiting op markten

Uitbuiting op markten is een groot probleem. Oneerlijke praktijken, prijsschommelingen en de overheersing van machtige marktpartijen hebben een onevenredige impact op kleine boeren en gemarginaliseerde gemeenschappen, waardoor hun toegang tot hoogwaardig voedsel wordt belemmerd.

Volgens UNCTAD, een afdeling van de Verenigde Naties die zich bezighoudt met handel en ontwikkeling, profiteren slechts enkele internationale bedrijven van het mondiale voedselsysteem. Tien bedrijven zijn verantwoordelijk voor ongeveer 15% van de wereldwijde voedselverkopen. Deze concentratie van macht belemmert de kansen van kleinere producenten, waardoor hun onderhandelingspositie en inkomen worden bedreigd.

In Bangladesh legt het Safe Food Project de nadruk op veilig voedsel en het toegankelijk maken ervan voor de meest gemarginaliseerde en kwetsbare mensen. Voedsel wordt via platforms van jongeren aan consumenten verkocht, waardoor zowel boeren als consumenten worden bediend.

Dit is een soort marketing, maar met de betrokkenheid van jongerengroepen die consumenten informeren over de voordelen van veilig voedsel, geproduceerd op een ecologisch verantwoorde manier. Op deze manier wordt langzaam de geest van solidariteit tussen producenten en consumenten in lokale markten bevorderd.

6. Klimaatverandering en milieuverslechtering

Grillig weer als gevolg van klimaatverandering kan de oogsten met wel 25% verminderen, waardoor voedseltekorten en prijsstijgingen ontstaan. Milieuverslechtering, zoals bodemerosie, treft ongeveer 33% van de wereldwijde landbouwgrond, wat de opbrengsten verlaagt. Het uitputten van grondstoffen, zoals water, en het verlies van habitats dragen bij aan afnemende biodiversiteit, wat de voedselzekerheid verder onder druk zet. Het is cruciaal om deze uitdagingen aan te pakken door duurzaam beheer van grondstoffen en klimaatbestendige landbouwmethoden te bevorderen.

In Mozambique en Malawi rust VSO jongeren uit met middelen waarmee jongeren de impact van klimaatverandering kunnen meten. Deze jongeren spelen ook een belangrijke rol op internationaal niveau door overheden aan te spreken op hun klimaatbeloftes.

7. Slecht bestuur en gaten in het beleid.

Deze twee problemen spelen een cruciale rol bij het voortbestaan van honger en voedselonrecht, samen met het besluitvormingsproces van de overheid en corruptie. Om deze kwesties aan te pakken, moeten beleidsmakers meer verantwoording afleggen, is er behoefte aan samenhangend beleid en is meer betrokkenheid van lokale gemeenschappen nodig.

In Zimbabwe werkt VSO samen met partners om de machthebbers ter verantwoording te roepen en via dialoog tot betere publieke dienstverlening te komen. VSO werkt samen met diverse lokale en internationale organisaties en het Ministerie van Landbouw om de praktijk van ecologisch verantwoorde landbouw te bevorderen en kleine boeren een stem te geven.

8. Gebrek aan sociale bescherming

Onvoldoende sociale vangnetten en beperkte toegang tot gezondheidszorg en sociale diensten verergeren voedselonrecht. Volgens het Wereld Voedselprogramma (WFP) lijdt 9% van de wereldbevolking aan ondervoeding door gebrek aan voedsel- en financiële steun.

Gebrekkige toegang tot gezondheidszorg verergert dit probleem: de Wereldgezondheidsorganisatie meldt dat ongeveer 11% van de wereldbevolking geen basisgezondheidszorg krijgt. Een gebrek aan kennis om gezonde voedselkeuzes te maken draagt ook bij aan deze cyclus van voedselonrecht.

Het uitbreiden van sociale beschermingsprogramma’s, verbeterde toegang tot gezondheidszorg en het vaststellen van basisrechten op voedsel kan deze situatie helpen verbeteren. In Nepal werkt VSO samen met NFGF en andere partners, evenals lokale en provinciale overheden, om voedselrechten voor mensen te bevorderen.

9. Conflict en ontheemding

Conflict en ontheemding hebben een verwoestende impact op voedselzekerheid. Conflicten verstoren niet alleen de landbouw, transport- en handelsroutes, maar ook het logistieke proces om voedsel bij de consument te krijgen. Dit leidt tot voedseltekorten, stijgende prijzen en voedselonrecht. Mensen die moeten vluchten verliezen vaak hun inkomstenbronnen wanneer ze gedwongen worden hun werk op te geven. Volgens het Wereld Voedselprogramma (WFP) leeft meer dan de helft van de ondervoede mensen in conflictgebieden, met een onevenredige impact op kinderen.
Conflicten onderbreken ook landbouwactiviteiten, beschadigen infrastructuur en leiden tot ontheemde boeren, met mislukte oogsten als gevolg. In conflictgebieden kan de landbouwproductie wel met 20% dalen.
Deze feiten laten zien hoe conflict een directe bedreiging vormt voor voedselzekerheid, waardoor de behoefte aan noodhulp en bemiddeling voor conflictoplossing dringend is. Pogingen tot vredesopbouw, humanitaire hulp en ondersteuning van vluchtelingen zijn dan ook van vitaal belang.

In Ethiopië werkt VSO samen met vluchtelingen en partnerorganisaties om ecologisch verantwoord voedsel te verbouwen in vluchtelingenkampen. In de Filippijnen werkt VSO samen met partners om beroepstraining te bieden aan ontheemden in Mindanao, en met voormalige rebellen om vrede te bevorderen. Voormalige rebellenkampen worden omgevormd tot vredes- en ecotoerismebestemmingen.

10. Inadequaat voedings- en voedselonderwijs

Onvoldoende voedings- en voedselonderwijs speelt een belangrijke rol bij wereldwijde dieet gerelateerde gezondheidsproblemen, waarbij meer dan 2 miljard mensen lijden volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Dit gebrek aan kennis leidt tot slechte dieetkeuzes en gezondheidsklachten. Het is van vitaal belang om dit gebrek aan kennis wereldwijd aan te pakken door middel van educatieve programma’s en trainingen gericht op voedselonrecht. Op dezelfde manier kunnen onderwijsprogramma’s steun bieden aan agro-ecologie en mensen aanmoedigen om te streven naar een rechtvaardiger voedselsysteem.

In Malawi start VSO een project waarbij op scholen al op jonge leeftijd basisvoedingskennis wordt onderwezen. In de toekomst streven we ernaar dit uit te breiden naar heel Afrika en Azië.
Voedselonrecht en -ongelijkheid zijn het gevolg van een complex systeem van voedselproductie en -distributie dat niet is ontworpen om aan de behoeften van de meeste mensen ter wereld te voldoen. Alleen door het evalueren van de werking van voedselsystemen, zowel op mondiaal als lokaal niveau, kunnen we streven naar een wereld zonder honger.